1. Odznaka Turystyczna Ziemi Gliwickiej (OTZG) została ustanowiona przez Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Gliwicach (obecnie Oddział PTTK Ziemi Gliwickiej) w 1969 r. dla uczczenia zbliżającej się rocznicy stulecia zorganizowanej turystyki w Polsce. Celem odznaki jest popularyzacja walorów turystyczno-krajoznawczych ziemi gliwickiej i zachęcenie do poznania jej historii, zabytków, przyrody, miejsc pamięci narodowej oraz przemian gospodarczych.
2. Teren zdobywania OTZG został określony w załączonym do Regulaminu wykazie miejscowości, dzielnic i obiektów muzealnych.
3. OTZG jest odznaką trzystopniową o jednakowym wzorze dla wszystkich stopni, wykonaną z metalu. Oznaka w stopniu brązowym ma otok zielony, w stopniu srebrnym - otok biały, a w stopniu złotym - otok czerwony.
4. O uzyskanie odznaki może ubiegać się każdy, kto ukończył 7 lat i spełnił warunki wymagane niniejszym Regulaminem.
5. Odznakę uzyskuje się w kolejności stopni. Stopień srebrny można zdobywać bezpośrednio po spełnieniu warunków stopnia brązowego, a stopień złoty w sezonie następnym po uzyskaniu stopnia srebrnego. Nie ustala się czasu zdobywania poszczególnych stopni odznaki.
6. Każdą miejscowość, dzielnicę oraz obiekt można zaliczyć tylko raz. Nadwyżka zaliczonych dzielnic, miejscowości i obiektów krajoznawczych zdobytych na jeden stopień odznaki przechodzi po weryfikacji na stopień wyższy.
7. OTZG można zdobywać na wycieczkach indywidualnych i zbiorowych oraz rajdach i zlotach, w ramach uprawiania turystyki pieszej, kolarskiej, motorowej i narciarskiej, również w formie imprez na orientację, względnie łącząc różne z wymienionych dyscyplin turystycznych.
8. Trasa każdej z wycieczek lub imprez musi przebiegać przynajmniej przez jedną z podanych w wykazie miejscowości. Na wycieczkach kolarsko-pieszych lub motorowo-pieszych należy zwiedzić miejscowości w ilości, podanej dla wycieczek kolarskich i motorowych.
9. Warunki zdobycia poszczególnych stopni OTZG określa poniższa tabela.

   Warunki		Stopień odznaki
   		Brązowy	Srebrny	Złoty
   dni na wycieczkach i imprezach (minimum)		4	7	13
   w tym udział w imprezach Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej - ilość imprez		1	2	3
   zwiedzenie Gliwic	części śródmieścia	1	1	1
   	inne dzielnice	1	2	3
   zwiedzenie miejscowości na wycieczkach i imprezach	pieszych i narciarskich	4	10	16
   	kolarskich i motorowych	8	16	24
   zwiedzenie obiektu muzealnego		1	2	3

10. Udział w imprezie Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej można zastąpić zwiedzeniem dodatkowego obiektu muzealnego lub przebyciem jednej z tras turystycznych wymienionych w wykazie tras załączonym do Regulaminu.
11. Spełnienie warunków regulaminowych należy udokumentować w książeczce OTZG (do wyboru):
    • w książeczce OTZG wydanej przez Oddział PTTK Ziemi Gliwickiej,
    • w samodzielnie przystosowanej do tego celu książeczce jednej z odznak turystyki kwalifikowanej, takich jak OTP, KOT lub MOT,
    • w elektronicznej kronice nagranej na płycie (w niezamkniętej sesji), zawierającej informacje wymagane w niniejszym regulaminie.
12. Obok nazw miejscowości należy podać zwiedzane w niej ciekawsze obiekty, np. zabytki, pomniki, osobliwości przyrodnicze, nowoczesne budownictwo itp.
13. Potwierdzeniem zwiedzenia określonej miejscowości, dzielnicy lub obiektu może być odcisk pieczątki z nazwą miejscowości lub obiektu, wklejony bilet wstępu. Potwierdzenie można również uzyskać od przewodnika turystycznego, przodownika turystyki kwalifikowanej lub instruktora krajoznawstwa PTTK, a także instruktora harcerstwa lub nauczyciela pod warunkiem, że bierze on udział w wycieczce i zwiedzaniu obiektu. Jeżeli nie można otrzymać potwierdzenia, ubiegający się o odznakę dołącza do książeczki swoje zdjęcie na tle obiektu lub opis miejscowości, stanowiący uzupełnienie informacji zawartych w przewodnikach turystycznych.
14. OTZG przyznawana jest przez Komisję Weryfikacji Odznak przy Zarządzie Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej w Gliwicach po złożeniu przez turystę książeczki OTZG lub nagranej płyty, zawierającej niezbędne wpisy i potwierdzenia.
15. Zarząd Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej może przyznać OTZG osobom szczególnie zasłużonym dla rozwoju turystyki i krajoznawstwa na terenie Ziemi Gliwickiej, z pominięciem pkt. 9 i 10 niniejszego Regulaminu.
16. Zdobywanie OTZG odbywa się na własny koszt i ryzyko. Oddział PTTK Ziemi Gliwickiej nie ponosi żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek szkody, których można doznać w trakcie zdobywania OTZG, jak również za szkody wyrządzone przez zdobywającego odznakę osobom trzecim.
17. Regulamin obowiązuje od dnia 2005.09.01. Tym samym przestaje obowiązywać Regulamin OTZG z 1978 r. Osoby, które zaczęły zdobywać OTZG przed dniem 2005.09.01, mogą dokończyć jej zdobywanie według Regulaminu z 1978 r.
18. Interpretacja niniejszego regulaminu należy do Prezydium Zarządu Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej w Gliwicach, 44-100 Gliwice, Rynek 11, tel. (32) 231-26-16.

1. Wykaz miejscowości i dzielnic aglomeracji miejskich

A. Gliwice - Centrum

Stare Miasto

Prawa miejskie przed 1276 r.

• Kościół Wszystkich Świętych z XV w.
• Plebania z 1781 r.
• Fragmenty murów miejskich sprzed 1431 r., wraz z rekonstrukcją fragmentu mostu zwodzonego.
• Ratusz z XV w., przebudowany w XVIII w.
• Fontanna z rzeźbą Neptuna z 1794 r.
• Kamieniczki z XV-XVII w., zrekonstruowane w latach 1957-1958.
• Zameczek Piastowski z wieżą wzniesioną po 1322 r., budynkiem z XV w. i przewiązką z lat 1558-1561, Oddział Muzeum.

Śródmieście - część północna

• Willa z 1884 r., siedziba Muzeum.
• Odlew lwa z 1824 r.
• Gmach Urzędu Miejskiego z lat 1923-1928.
• Przed gmachem rzeźba trzech tańczących faunów z 1928 r.
• Budynek hotelu “Diament” z 1896 r.
• Przy ul. Zwycięstwa 37 dawny dom towarowy z 1922 r.
• Ruiny teatru z 1899 r.
• Przy ul. Zwycięstwa 59 tablica upamiętniająca dawną siedzibę Polskiego Banku Ludowego.
• Park im. Fryderyka Chopina.
• Pomnik Kompozytora z 1949 r. oraz pomnik ku czci ofiar wojen i totalitaryzmów z 2001 r.
• Palmiarnia rozbudowana w latach 1981-2000.
• Stary gmach Centrum Onkologii z 1933 r.

Śródmieście - część wschodnia

• Kościół św. Barbary z poł. XIX w.
• Przy ul. Kłodnickiej aleja klonów srebrzystych.
• Zabudowania straży pożarnej z około 1905 r.
• Gmachy Politechniki Śląskiej, m.in. Wydziału Chemicznego z 1907 r. i Wydziału Górnictwa i Geologii z poł. XX w, wewnątrz Muzeum Geologii Złóż.
• Gmach kurii biskupiej i kościół św. Michała z 1930 r.
• Park im. Bolesława Chrobrego.
• Budynki dawnej Huty „Gliwice” z 1. poł. XIX w., w jednej z hal Muzeum Odlewnictwa Artystycznego.
• Cmentarz dla zasłużonych hutników.
• Przy ul. Jagiellońskiej hale prasowni z 1899 r.
• Przy ul. Na Piasku stary cmentarz żydowski z XIX w.

Śródmieście - część południowa

• Kościół Św. Trójcy z 1838 r., od 1945 r. parafia ormiańsko-katolicka, w kościele obraz Matki Boskiej Łysieckiej z XVI w.
• Kościół św. Piotra i Pawła z lat 1896-1900, od 1992 r. katedra.
• Nieopodal odlew rzeźby „Chłopiec z łabędziem” z 1993 r., kopia odlewu z 1833 r.
• Na rogu ul. Królowej Bony gmach Liceum Maryjnego Sióstr Szkolnych z lat 1927-1929.
• Gmach Starostwa Powiatowego z 1878 r., przebudowany.
• Przy ul. Sobieskiego wieża ciśnień z 1909 r. i cmentarz-mauzoleum żołnierzy Armii Czerwonej, poległych w walkach w rejonie Gliwic w 1945 r.

Śródmieście - część zachodnia

• Pomnik Adama Mickiewicza z 1957 r.
• Przy ul. Wieczorka nr 2-4 sklep mięsny z wystrojem z końca XIX w.
• Gmach Sądu Rejonowego z 1911 r.
• Przed nim czołg-pomnik z 1945 r.
• Kościół Św. Krzyża i klasztor z lat 1655-1672, do 1810 r. franciszkanów.
• Nie opodal budynek dawnego gimnazjum z 1902 r.
• W Parku Przyjaźni Polsko-Francuskiej pomnik żołnierzy francuskich poległych w okresie plebiscytu w latach 1920-1922.
• Drewniany kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1493 r., z wieżą z 1777 r., przeniesiony z Zębowic.
• Cmentarz Centralny z 1920 r., na nim mogiły i pomnik ku czci ofiar pododdziałów obozu oświęcimskiego.

B. Gliwice - pozostałe dzielnice miasta

• Bojków - W granicach Gliwic od 1975 r. Wieś lokowana w 1263 r. Do 1946 r. miejscowość nazywała się Schönwald - Szywałd. Obecny kościół z 1907 r. Plebania z około 1740 r. Drewniana chałupa z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Rolników 91. Pomnik Zwycięstwa z 1945 r. Na cmentarzu mogiła 200 mieszkańców Szywałdu zamordowanych przez żołnierzy Armii Czerwonej w 1945 r.
• Brzezinka - W granicach Gliwic od 1975 r. Wieś wzmiankowana w 1376 r. Kościół św. Jadwigi z lat 1890-1899, w ścianie kościoła tablica ku czci ofiar obu wojen światowych. Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej na cmentarzu ofiar hitlerowskiego obozu jenieckiego z lat 1941-1943.
• Czechowice - W latach 1959-1964 dzielnica Łabęd, potem w granicach Gliwic. Wieś lokowano prawdopodobnie w 1305 r. Przy skrzyżowaniu szos kapliczka z 1910 r. Obok pomnik ku czci ofiar obu wojen światowych. Ośrodek wypoczynkowy: kąpielisko, plaża, wypożyczalnia sprzętu sportowego, pole namiotowe i parking.
• Łabędy - Niepaszyce - Jako dzielnica Gliwic od 1964 r. Wieś wzmiankowana w 1286 r. W latach 1954-1964 Łabędy posiadały prawa miejskie. Na granicy Starych Łabęd i Niepaszyc kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej z XV w., przebudowany w XVIII w., obok jesion wyniosły - pomnik przyrody. Przy folwarku dawny park zamkowy ze śladami grodziska, prawdopodobnie z XII w. W parku nad Kanałem Gliwickim pomnik ku czci bojowników o polskość Śląska. Obok głaz narzutowy - pomnik przyrody. Śluza na Kanale Gliwickim i Port Gliwice z lat 1935-1940. W centrum Łabęd dawny Dom Kultury z lat 1955-1957.
• Ostropa - W granicach Gliwic od 1975 r. Wieś lokowana w 1286 r. W Ostropie zachował się ludowy zwyczaj święcenia pól podczas konnego objazdu granic miejscowości w drugi dzień Świąt Wielkanocnych. Kościół św. Jerzego: murowane prezbiterium z 2. poł. XV w., nawa drewniana z lat 1667-1668 i wieża z 1641 r. Kościół Świętego Ducha z lat 1925-1927. W pobliżu kapliczka- pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej z nową tablicą ku czci ofiar obu wojen.
• Sośnica - W granicach Gliwic od 1927 r. Wieś założona w 1260 r. Zabudowania dawnej Kopalni Węgla Kamiennego "Oehringen" (później "Sośnica") z lat 1913-1917. Przy ul. Sikorskiego 58 tablica pamiątkowa ku czci Karola Miarki (1825-1882). Kościół NMP Wspomożenia Wiernych z lat 1928-1929. Na cmentarzu mogiła pięciu powstańców śląskich poległych 1921 r., nie opodal bramy przy ogrodzeniu. Przy ul. Głogowskiej kapliczka
• Stare Gliwice - W granicach Gliwic od 1951 r. Wieś wzmiankowana w 1217 r. Przy ul. Wiejskiej dawny spichlerz z XVII w., obecnie restauracja. Nie opodal zniszczony pomnik poległych w I wojnie światowej. Ośrodek szkolenia kierowców w budynku dawnej restauracji "Szwajcarskie Schronisko" z 1924 r., za ośrodkiem park dworkiem z około 1910 r.
• Szobiszowice - W granicach Gliwic od 1927 r. Wieś wzmiankowana w 1276 r. Kościół św. Bartłomieja, z prezbiterium z XV w. Nowy kościół św. Bartłomieja z lat 1907-1911. Przed nim pomnik ku czci ofiar I wojny Światowej. Na gmachu Szkoły Podstawowej nr 20 tablice pamiątkowe ku czci powstańców śląskich i generała Jerzego Ziętka (1901-1985). Zabudowania dawnej radiostacji gliwickiej z 1935 r., obecnie siedziba Oddziału Muzeum. Obok drewniany maszt radiostacji. Na Os. Kopernika klasztor Jezuitów i kościół p.w. Matki Bożej Kochawińskiej z lat 1992-1999, wewnątrz cudowny obraz Matki Bożej z 1. poł. XVII w.
• Trynek - Miejscowość włączona do Gliwic w 1887 r. Wieś wzmiankowana w 1409 r. Przy ul. Rybnickiej 27 w dawnej willi dyrektora Zakładów Huldschinsky'ego Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej. Stacja uznanej za zabytek techniki linii kolei wąskotorowej Gliwice - Rudy z lat 1899-1901. Osiedle Trynek z lat 1949-1953. Lotnisko sportowe gliwickiego "Aeroklubu" z 1925 r. Na terenie osiedla Sikornik Dom Zasłużonego Nauczyciela, obecnie dom opieki. Z boku osiedla kościół NMP Matki Kościoła z lat 1981-1993.
• Wójtowa Wieś - W granicach Gliwic od 1927 r. Wieś założona prawdopodobnie w 2. poł. XIII w. Kościół św. Antoniego z lat 1925-1927. Przed nim figura św. Jerzego na cokole - pierwotnie pomnik ku czci ofiar I wojny światowej. Na cmentarzu grób powstańca śląskiego Jakuba Jachnika z 1921 r. W ścianie budynku szkoły zawodowej tablica upamiętniająca powstanie tu w 1919 r. drużyny harcerskiej. Teatr Muzyczny w budynku dawnej restauracji z 1896 r., dawniej Operetka Śląska założona w 1952 r. Na dziedzińcu odlew rzeźby "Chłopiec z żabą", kopia z 1993 r. Na zapleczu dawna kryta strzelnica Bractwa Strzelceckiego z 1896 r.
• Zatorze - Dzielnica powstała na początku XX w. "za torami". Przy ul. Lipowej budynki nr 3 z około 1890 r. i nr 36 z około 1930 r. Wieża ciśnień z 1898 r. Cmentarz Lipowy z kaplicą z 1903 r. i dwoma pomnikami ku czci ofiar I wojny światowej. Nowy cmentarz żydowski z dużym domem przedpogrzebowym z 1935 r., na cmentarzu pomniki ku czci poległych w czasie I wojny światowej i 76 Żydów zamordowanych w 1945 r. Kościół zespół domów z lat 1908-1914, na domu nr 12 tablica pamiątkowa ku czci Horsta Bienka (1930-1990). Kościół Świętej Rodziny z 1901 r.
• Żerniki - W granicach Gliwic od 1927 r. Wieś wzmiankowana z 1297 r. Przy skrzyżowaniu ulic Elsnera i Żernickiej kaplica z 1903 r. Przy niej kapliczka słupowa, zbudowana w związku z zarazą w 1828 r. Przy ul. Kurpiowskiej pomnik ku czci poległych w czasie I Wojny Światowej.

C. Inne miejscowości

• Błotnica Strzelecka - Wieś w gminie Strzelce Opolskie, wzmiankowana w 1240 r. Przebudowany pałac z 1. poł. XVIII w. w otoczeniu parku, w ścianie pałacu tablica upamiętniająca siedzibę sztabu powstańczego w czasie III powstania śląskiego. W centrum wsi kapliczka z połowy XIX w.
• Bojszów - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1376 r. Drewniany kościół Wszystkich Świętych z końca XV w., wieża z 1719 r. Dwie drewniane bramki na cmentarz z 1728 r. i końca XVIII w.
• Borowa Wieś - Od 1975 r. w granicach Mikołowa. Wieś założona w XVI w. Drewniany kościół p.w. św. Mikołaja z 1640 r., przeniesiony w 1939 r. z Przyszowic. Przy kościele grób kompozytora ks. Roberta Gajdy (1890-1952). Na cmentarzu mogiła więźniów oświęcimskich z 1945 r.
• Brynek - Wieś w gminie Tworóg, założona w XVI w. przy hucie żelaza. Pałac z 1829 r., rozbudowany na przełomie XIX i XX w., otoczony dużym parkiem krajobrazowym ze starodrzewem. W parku ogród botaniczny. Na skraju parku zabudowania gospodarcze z lat 1906-1910 z oryginalną wieżą ciśnień. W zabudowaniach szkolnych izba pamięci narodowej i zbiory przyrodnicze.
• Bycina - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1263 r. Pałac hr. Alberta Leopolda Paczyńskiego z 1700r., w pałacu kaplica p.w. Św. Trójcy z około 1730 r. Obok pałacu figura św. Floriana z 1784 r. Przy ul. Szkolnej dąb szypułkowy - pomnik przyrody. Przy szosie do Pyskowic kapliczka z 1794 r.
• Chechło k. Rudzińca - Wieś w gminie Rudziniec. wzmiankowana w 1305 r. Nie opodal kościoła ślady grodziska z XVI w. Na cmentarzu przykościelnym kapliczka z około 1800 r. Dwór z około 1800 r. Park krajobrazowy z około 1895 r. Na wschód od wsi aleja czarnych brzóz - pomnik przyrody.
• Chudów - Wieś w gminie Gierałtowice, wzmiankowana około 1300 r. jako Kudów. Ruiny nizinnego zamku obronnego, zbudowanego prawdopodobnie po 1537 r., w ruinie po pożarze w 1875 r., częściowo rekonstruowany, wewnątrz wystawa muzealna. Obok murowany spichlerz z XVIII w. i topola kanadyjska - pomnik przyrody.
• Czekanów - Wieś w gminie Zbrosławice, założona około 1300 r. We wsi dwór z XVII w., przebudowany w XIX w., obok park z 2. poł. XIX w. z dwoma pomnikowymi dębami szypułkowymi. Dawny młyn z XVII w., przebudowany. Kapliczka z 1910 r., w ścianę wmurowane tablice ku czci poległych w czasie I wojny światowej.
• Dąbrówka k. Toszka - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1277 r. Spichlerz z 1821 r., z dobudowaną oborą z 1840 r. Dawny dworek myśliwski z 1808 r. Na północ od wsi, w lesie staw Hubert, pozostałość po Hucie Leopolda z 1650 r. Dawny dworek myśliwski z 1895 r., obecnie szpital. Obok polanka z drewnianym krzyżem z 1991 r. i późniejszym pomnikiem w miejscu męczeńskiej śmierci kilkudziesięciu ofiar UB. Na południowy-zachód od dworku rezerwat leśny "Hubert", utworzony w 1958 r. dla ochrony naturalnego lasu mieszanego.
• Gierałtowice - Wieś gminna. Lokowana na nowo w 1295 r. Kościół Matki Boskiej Szkaplerznej z 1928 r., wewnątrz tablica ku czci działacza narodowego ks. Władysława Roboty (1872-1939) z 1988 r. Nie opodal Pomnik Czynu Powstańczego z 1961 r. Przy ul. Korfantego dwór z 1845 r.
• Góra Św. Anny - Wieś w gminie Leśnica powstała przy klasztorze Franciszkanów. W 1921 r. miejsce największej bitwy trzeciego powstania śląskiego. Wokół rozbudowanego kościoła św. Anny z 1480 r. zespół klasztorny z lat 1665-1763. Zespół kaplic z lat 1700-1709 i późniejszych. Na cmentarzu pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej i grób powstańców śląskich. Pomnik Czynu Powstańczego autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1954r. W dawnych kamieniołomach amfiteatr z lat 1934-1938 i rezerwat geologiczno-krajobrazowy "Góra Św. Anny" z 1971 r. Na skraju wsi Wysoka wiatrak holenderski z poł. XIX w., miejsce bohaterskiej obrony przez powstańców śląskich.
• Kamieniec - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana około 1300 r. Na wzgórzu, nie opodal linii kolejowej grodzisko Kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela z 1413 r., przebudowany. Pałac z początku XVIII w., na zrębach zamku z XV-XVI w., przebudowany w 2. poł. XIX w. Przy pałacu park ze starodrzewem. "Mysia Wieża" - sztuczna ruina z 1887 r. Przy ul. Wiejskiej 6 budynek jesion wyniosły - pomnik przyrody. W pobliżu muszli koncertowej metalowa altana z 1923 r. Nie opodal zalewu uroczysko "Kamieniec".
• Karchowice - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1210 r. Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z około 1500 r. Kapliczka przydrożna z 2. poł. XIX w. Stacja Wodociągowa "Zawada" z 1896 r., wewnątrz nieużywane maszyny z 1. ćwierćwiecza XX w.
• Knurów - Miasto od 1954 r. Wieś wzmiankowana około 1305 r. Zabudowania Kopalni Węgla Kamiennego "Knurów" z lat 1903-1910. Kościół św. Cyryla i Metodego z 1939 r. Przy ul. Niepodległości i ul. ks. Koziełka kilkanaście kamienic z początku XX w. Przy ul. Dworcowej kapliczka z 1919 r. Nie opodal, a także na cmentarzu parafialnym pomniki ku czci powstańców śląskich. W otoczeniu ul. A. Słoniny osiedle robotnicze zwane III Kolonią KWK "Knurów" z lat 1913-1921. Przy ul. 1 Maja Dom Kultury z 1905 r., pierwotnie hotel kopalniany. Na Osiedlu Wojska Polskiego kościół Matki Boskiej Częstochowskiej z lat 1982-1992.
• Kotlarnia - Wieś w gminie Bierawa, wzmiankowana w 1532 r. Kilka domów z XIX w. i kościół św. Maksymiliana Kolbe z 1815 r., pierwotnie ewangelicki.
• Kotliszowice - Wieś w gminie Toszek, wzmiankowana w 1256 r. Przy szosie czworaki z 1827 r. Przy folwarku dwór park krajobrazowy z końca XIX w. Obok wsi widokowe wzniesienia Pagórów Sarnowskich: na południu Wapienna Góra (305 m n.p.m.), a na wschód Strzyżowa Góra (301 m n.p.m.).
• Kotulin - Wieś w gminie Toszek, wzmiankowana w 1257 r. Kościół św. Michała Archanioła z 1911 r., na zrębach budowli z XVI w. Pałac z 1873 r., obok park krajobrazowy. W zabudowaniach folwarcznych budynek gospodarczy z przełomu XVIII i XIX w. Przy szosie do Ligoty Toszeckiej kapliczka z przełomu XVIII i XIX w.
• Kozłów - Wieś w gminie Sośnicowice, wzmiankowana w 1279 r. Kościół św. Mikołaja z około 1500 r. z nadbudowaną w 1928 r. drewnianą wieżą, w ścianie tablica ku czci poległych w czasie obu wojen światowych. Nie opodal łąka ze średniowiecznym grodziskiem z XIV w. Przy ul. Wiejskiej kapliczka z 1893 r. W północnej części pozostałości po kuźni żelaza: staw, dom właściciela z początku XX w. i niewielki park ze starodrzewiem. Na zachód od wsi, za autostradą aleja dębów szypułkowych - pomnik przyrody.
• Krywałd i Szczygłowice - Od roku 1951 dzielnice Knurowa. Krywałd wzmiankowany w 1458 r., a Szczygłowice w 1531 r. W Krywałdzie zabudowania dawnej fabryki materiałów wybuchowych "Lignoza" z lat 1987-1878. Dawna cechownia z 1908 r. przebudowana w 1921 r. na kościół św. Antoniego. Dawna willa właściciela zakładów z około 1900 r. Przed nią pomnik ku czci poległych 1 września 1939 r. żołnierzy Wojska Polskiego. Kapliczka św. Barbary z 1887 r. W Szczygłowicach na granicy z Wilczą park z dworem z końca XIX w. Przy szosie dąb bezszypułkowy
• Księży Las - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1302 r. Drewniany kościół św. Michała Archanioła z 1494 r., z murowaną ścianą frontową z 1905 r. i kaplicą z XVIII w. Obok dawna szkoła z 1880 r. Na północny-wschód od wsi leśniczówka z 1902 r., dobudowana do starej z połowy XIX w.
• Kuźnia Nieborowska - Wieś w gminie Pilchowice. W 1740 r. uruchomiono tu hutę. Dwór dawnych właścicieli huty z około 1880 r. Obok zdziczały park.
• Leśnica - Prawa miejskie przed 1382 r., wieś wzmiankowana w 1217 r. Kościół Św. Trójcy z 2. poł. XV w., przebudowany m.in. w 1717 r. Zabudowa rynku i sąsiednich uliczek z XVIII w. i 1. poł. XIX w. W rynku figura św Jana Nepomucena z 2 poł. XVIII w i pomnik ku czci powstańców śląskich. Dawny browar z 1. poł. XIX w. Kościół cmentarny NMP z przełomu XVI i XVII w. Na cmentarzu grób powstańców śląskich.
• Ligota Toszecka - Wieś w gminie Toszek, wzmiankowana w 1305 r. Kaplica św. Anny z 1720 r. Na północny-zachód od wsi, w przysiółku Laura kapliczka z końca XVIII w.
• Łany Wielkie - Wieś w gminie Sośnicowice, lokowana w 1305 r. Na południe od wsi kapliczka z 1780 r., na kopcu uważanym za kurhan lub za grodzisko z XII-XIII w. W pobliżu dwa pomniki przyrody - dęby szypułkowe.
• Łubie i Kopienica - Wieś w gminie Zbrosławice, Łubie wzmiankowane w 1256 r., a Kopienica w 1300 r. W Łubiu pałac z 1869 r., obok park podworski ze starodrzewiem. Nie opodal spichlerz dworski z około 1865 r. Kościół Narodzenia NMP z XVI w., przebudowany w latach 1730-1744, nad wejściem tablica z inskrypcją w języku serbołużyckim. Na cmentarzu kaplica z XVIII w. W Kopienicy dwór z 1844 r., przebudowany, obok park krajobrazowy z pomnikowym dębem szypułkowym. Nie opodal stodoła i obora z 1844 r.
• Nieborowice - Wieś w gminie Pilchowice, wzmiankowana w 1407 r. Dwór z 1840 r. Nie opodal budynek stacji kolei wąskotorowej z 1899 r. Na północny-wschód od wsi dwa niemieckie bunkry betonowe sprzed II wojny światowej. Przed dawną szkołą tablica pamiątkowa, przy drodze do Leboszowic pomnik z 1981 r. ku czci pomordowanych tu w hitlerowskim obozie przejściowym w 1939 r.
• Paczyna - Wieś w gminie Toszek, wzmiankowana w 1256 r. Drewniana dzwonnica kościelna z 1679 r. Pomnik ku czci ofiar I wojny światowej. Dwór i dwie oficyny z 1820 r., obora z 1843 r. i chlew z 1894 r. W sąsiedniej Paczynce kapliczka z XVIII w.
• Paniowy - Od 1975 r. w granicach Mikołowa. Wieś wzmiankowana w 1282 r. Drewniany kościół św. Piotra i Pawła z 1757 r. Na cmentarzu, za kościołem pomnik ku czci poległych w powstaniach śląskich i pomordowanych przez hitlerowców.
• Pilchowice - Wieś gminna, wzmiankowana w 1305 r. Kościół św. Jana Chrzciciela z 1780 r. Plebania z końca XVIII w. Dawny dwór z 2. poł. XVIII w., przebudowany, obecnie Urząd Gminy. Klasztor bonifratrów i szpital, część środkowa budynku z lat 1802-1814. Na starym cmentarzu, na tyłach szpitala grób ks. Konstantego Darmota 91841-1895). Na nowym cmentarzu pomnik ku czci więźniów obozu jenieckiego w Nieborowicach, zamordowanych we wrześniu 1939 r. Przy ul. Leboszowskiej kapliczka z przełomu XVIII i XIX w. Na południe od Trześniówki, przy szlaku niebieskim dwa poniemieckie bunkry betonowe sprzed 1939 r.
• Pławniowice - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1317 r. Pałac z 1885 r., obecnie Diecezjalny Dom Rekolekcyjny, z kaplicą Niepokalanego poczęcia NMP z 1737 r. Wokół pałacu park ze starodrzewiem i pomnik Franciszka von Ballestrema z 1907 r. Folwark ze spichlerzem z 1888 r. i pomnikowym dębem szypułkowym. Kapliczka z 1890 r., z tablicami ku czci poległych w czasie I wojny światowej. Dom Kawalerów z 1884 r. Na wschód od wsi ślady grodziska sprzed 2500 lat, a we wsi, na cyplu nad Kanałem Gliwickim - grodziska z XIII-XIV w. Przy zielonym szlaku pieszym prowadzącym do Rudna głaz narzutowy (obw. 650 cm).
• Płużnica - Wieś w gminie Strzelce Opolskie, wzmiankowana w 1299 r. Przy folwarku nieprzebadane grodzisko późnośredniowieczne. Kościół Nawiedzenia NMP z XVI w., przebudowany. Na północny-zachód od wsi rezerwat leśny "Płużnica", utworzony w 1957 r. dla ochrony fragmentu lasu mieszanego.
• Pniów - Wieś w gminie Toszek, wzmiankowana w 1256 r. Ruiny pałacu z 1770 r., obok zdewastowany park kraobrazowy. Na cmentarzu kaplica grobowa rodziny von Groeling z 1770 r. Nie opodal grodzisko z XIII-XIV w. Na dziedzińcu przedszkola cyprysik groszkowy odmiany puszystej. Pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej z 1919 r., odbudowany w 1989 r.
• Poniszowice - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1223 r. Drewniany kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela i MB Częstochowskiej z końca XV w., przebudowany w 1775 r., w krużganku tablice ku czci poległych w czasie I wojny światowej. Obok kościoła drewniana dzwonnica konstrukcji słupowej z 1520 r. Na cmentarzu nagrobek Jana Antoniego von Fragstein z 1724 r. Park dworski z 1830 r. ze starodrzewiem.
• Przyszowice - Wieś w gminie Gierałtowice, wzmiankowana w 1335 r. Pałac z lat 1890-1895 w otoczeniu parku ze starodrzewiem. Nie opodal kościoła drewniany spichlerz plebański z 1829 r. Pomnik Powstańców Śląskich z 1961 r. Na wschód od wsi przysiółek Brzeg z trzema dębami - pomnikami przyrody.
• Pyskowice - Prawa miejskie około 1260 r., wzmiankowane w 1327 r. Ratusz z 1822 r., wewnątrz Muzeum. Przed nim figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z 1809 r. Przy rynku domy z 1. poł. XIX w. Kościół św. Mikołaja z 2. poł. XV w., przebudowany. Kościół św. Stanisława Biskupa z lat 1865-1868. Gmach dawnego Seminarium z 1849 r., obecnie Zespół Szkół, przed nim tablica ku czci Marii Konopnickiej. Park z kapliczką z końca XIX w. Kościół ewangelicki z 1897 r. W dzielnicy Zaolszany cmentarz żydowski z poł. XIX w. Przed siedzibą Dyrekcji Kopalni Piasku "Kotlarnia" zabytkowy parowóz typu Tp4, a nieopodal Skansen Kolejowy.
• Rachowice - Wieś w gminie Sośnicowice, wzmiankowana w 1305 r. Kościół Św. Trójcy Świętej, z murowanym prezbiterium z przełomu XV i XVI w., drewnianą nawą z 1668 r. i drewnianą wieżą z lat 1780-1790. Drewniana bramka na cmentarz z przełomu XVIII i XIX w. Obelisk ku czci ofiar I wojny światowej z 1918 r. W pobliżu folwark z drewnianym spichlerzem z 1. poł. XIX w. W lesie, 2.2 km na wschód od gajówki Potempa pomnik w miejscu śmierci dr Juliusza Rogera (patrz opis wsi Rudy). Na południe od wsi śródleśny parking i dydaktyczna ścieżka przyrodnicza.
• Radonia - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1228 r. Dwór z około 1880 r., obok park. Zabudowania gospodarcze podworskie z 1890 r.
• Repty Stare - Dzielnica Tarnowskich Gór od 1973 r. Wieś wzmiankowana w 1201 r. Kościół św. Mikołaja z 1872 r., przy plebanii kasztan jadalny i cis. W centrum Starych Rept Źródło Młodości, początek rzeki Dramy. Między Reptami Starymi i Nowymi pomnik ku czci powstańców śląskich. W Reptach Nowych, przy szosie figura przydrożna z 1807 r. na mogile żołnieży gen. Pawła Antoniego Sułkowskiego. Na północny-zachód od Rept duży park krajobrazowy z 1. poł. XIX w., w parku szyby "Ewa" i "Sylwester" Sztolni Czarnego Pstrąga z 1568 r., udostępnionej do zwiedzania. Na zachód od parku obudowa wylotu Sztolni z lat 1821-1835.
• Rudno - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1228 r. Kościół św. Mikołaja z 1922 r. Obok kaplica grobowa Ballestremów z początku XIX w. Krzyż przydrożny z 1859 r. oraz krzyż z 1919 r. upamiętniający poległych w czasie I wojny światowej. W pobliżu kapliczka przydrożna z przełomu XVIII i XIX w. W kolonii Łaskarzówka grodzisko z XIII i XIV w. Przy drodze w stronę lasu pomnik przyrody - siedem dębów szypułkowych.
• Rudy - Wieś w gminie Kuźnia Raciborska, wzmiankowana w 1226 r. W latach 1252-1810 siedziba klasztoru Cystersów. Pozostał po nich: kościół Wniebowzięcia NMP z 2. poł. XIII w. z kaplicą z obrazem Matki Boskiej Rudzkiej z Dzieciątkiem z XIII w., ruiny klasztoru z lat 1671-1680 i pałacu opackiego z około 1730 r., odbudowywanych na potrzeby rekolekcyjno-szkoleniowe Diecezji Gliwickiej oraz park krajobrazowy z XVIII w. ze starodrzewiem. Dawny szpital z około 1860 r., obecnie Ośrodek Edukacyjny Zespołu Parków Krajobrazowych. Przed nim kamień z tablicą upamiętniającą dr J. Rogera oraz pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej, odbudowany w 1991 r. Kościół cmentarny św. Marii Magdaleny z końca XIX w. Na cmentarzu grób dr Juliusza Rogera (1819-1865). Zabudowania stacyjne i linia kolei wąskotorowej z 1901 r., uznane za zabytek techniki. Na stacji Skansen Kolei Wąskotorowej. Na południe od Rud ośrodek wypoczynkowy "Buk", w ośrodku drewniany domek myśliwski z końca XIX w. Obok uroczysko "Buk" stanowiące użytek ekologiczny.
• Rudziniec - Wieś gminna, wzmiankowana jako Rudno Małe w 1305 r. Drewniany kościół św. Michała Archanioła, z prezbiterium i nawą z 1657 r. oraz wieżą z 1853 r. Przy wejściu na cmentarz krzyż kamienny z 1898 r. z nazwiskami poległych w czasie I wojny światowej. Przed cmentarzem kapliczka z przełomu XVIII i XIX w. Pałac z 1860 r., obok park krajobrazowy. W Pile po obu stronach mostu na Kanale Gliwickim kilka dębów szypułkowych - pomników przyrody. Kolejny dąb - pomnik przyrody w lesie, przy szosie do Pławniowic.
• Sierakowice - Wieś w gminie Sośnicowice, wzmiankowana w 1305 r. Drewniany kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1675 r. Drewniana bramka na cmentarz z 1679 r. Nie opodal drewniana kapliczka przydrożna z początku XIX w. W Sierakowiczkach przy ul. Kozielskiej 43 drewniana stodoła z 2. poł. XIX w. W lesie, na południowy-zachód od Sierakowiczek kaplica św. Magdaleny z początku XVIII w.
• Sieroty - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1299 r. Kościół Wszystkich Świętych, z murowanym prezbiterium z około 1470 r., drewnianą nawą z 1707 r. i wieżą z 1770 r. Przy kościele grób powstańca śląskiego Nikodema Ullika, poległego w 1921 r. Nie opodal kościoła drewniany dom z początku XIX w. Przy stawie kapliczka z początku XIX w.
• Sławięcice - Od 1975 r. w granicach Kędzierzyna-Koźla. Prawa miejskie w latach 1246-1260 i 1973-1975. Kościół św. Katarzyny z lat 1864-1869. Obok plebania z 1852 r. z drewnianą altaną z 1800 r. Duży park krajobrazowy z 1. poł. XIX w. ze satrodrzewiem. Zabudowania folwarczne, dom ogrodnika z około 1830 r. i pawilon ogrodowy z 1802 r. Przy szosie do Miejsca Kłodnickiego tablica ku czci powstańców śląskich. Śluza na KanaleGliwickim. Przy głównej szosie dwa dęby - pomniki przyrody. Na południe od Sławęcic pozostałość po zespole hitlerowskich obozów koncentracyjnych i jenieckich i pomnik ku czci pomordowanych.
• Smolnica - Drewniana kaplica p.w. św. Bartłomieja sprzed 1603 r., pierwotnie protestancka. Dwie drewniane chałupy z 2. poł. XIX w. W zachodniej części kapliczka z końca XIX w. Na południe od leśniczówki dydaktyczna ścieżka przyrodnicza.
• Sośnicowice - Miasto w latach 1526-1945 i ponownie od 1995 r. Wieś założona prawdopodobnie w 2 poł. XIII w. Szesnastowieczny układ urbanistyczny z rynkiem i domami z XIX w. Kościół św. Jakuba Starszego, przebudowany w latach 1786-1795. Obok kościoła średniowieczny krzyż pokutny i Pomnik Powstańców Śląskich z 1962 r. Pałac z 1755 r. Obok park krajobrazowy.
• Stanica - Wieś w gminie Pilchowice, wzmiankowana w 1258 r. Kościół św. Marcina z 1804 r. Kaplica z XVIII w. Przy szosie do Rud trójpienna lipa drobnolistna - pomnik przyrody. Na północ od wsi kolonia Górniki, koło niej pod lasem hałdy po odkrywkach kopalni rudy darniowej żelaza.
• Stara Kuźnia - Wieś w gminie Bierawa, wzmiankowana w 1674 r. Drewniana kapliczka z 1690 r. Park z połowy XIX w., pozostałość po leśniczówce. Stara wieża obserwacyjna, wchodząca w skład systemu przeciwpożarowego lasów.
• Szałsza - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1463 r. Drewniany kościół Matki Boskiej z XVIII w. Pałac z 1877 r., obok park ze starodrzewem i trzema pomnikami przyrody - dębami szypułkowymi.
• Świbie - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1299 r. Kościół św. Mikołaja Biskupa z około 1500 r. Dwór z końca XVIII w. i dawna gorzelnia z połowy XIX w., obok park krajobrazowy z początku XIX w. ze starodrzewem. W południowej części wsi kaplica p.w. św. Benigny z 1669 r. Na skraju lasu, na północny-zachód od wsi, przy szlaku zielonym odkryte w 1935 r. cmentarzysko szkieletowe i ciałopalne kultury łużyckiej.
• Taciszów - Wieś w gminie Rudziniec, lokowana w 1305 r. Przed klasztorem kamilianów klon polny - pomnik przyrody. Na północ od klasztoru XIX-wieczny dom przewoźników po Kanale Kłodnickim, a na zachód od klasztoru pozostałości jednej ze śluz i odlewnia dzwonów Felczyńskich w dawnej osadzie pracowników leśnych. Obok pomnikowy dąb szypułkowy (obw. 650 cm).
• Toszek - Siedziba Urzędu Miasta i Gminy. W 1201 r. wzmiankowany kościół, a w 1222 r. kasztelania. Wzgórze zamkowe zamieszkałe (z przerwami) od IV w. Ruiny zamku z XV w., przebudowanego w latach 1650-1666, w ruinie od pożaru w 1811 r., częściowo odbudowane, obecnie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej z około 1450 r., przebudowany. Pośrodku Rynku kamienna figura św. Jana Nepomucena z 1725 r. Ratusz z 1836 r. Przy Rynku zabytkowe domy wybudowane po pożarze miasta w 1833 r. Zabudowania tzw. Dolnego Dworu: dwór rozbudowany w 1880 r. i oficyna (dom Bractwa Strzeleckiego) z 1848 r., park krajobrazowy z dwoma jesionami wyniosłymi - pomnikami przyrody. Kościół cmentarny św. Barbary z 1. poł. XVIII w. Przy ul. Górnośląskiej dawna gazownia z 1906 r. Przy ul. Dworcowej kapliczka z przełomu XVIIII i XIX w. Przy ul. Gliwickiej 34 tablica upamiętniająca siedzibę Komendy Oddziałów Powstańczych. Przy ul. Wielowiejskiej cmentarz ewangelicki z kapliczką z 1626 r. i cmentarz żydowski z połowy XIX w. Za cmentarzem pomnik ku czci ofiar obozu NKWD, pochowanych tu w 1945 r.
• Trachy - Wieś w gminie Sośnicowice, założona w 1560 r. W lesie na zachód od wsi, przy szlaku zielonym kapliczka z rzeźbą św. Jana Chrzciciela "Rocha" z początku XVIII w. Na północ od Trach kolonia Kuźniczka. W zabudowaniach dawnej huty stadnina koni, m.in. budynek obora z lanej cegły żużlowej z 1. poł. XIX w. Na skraju lasu fragmenty dawnego kanału hutniczego, a na północny zachód od kolonii hałdy po dawnej kopalni rudy darniowej żelaza.
• Tworóg - Wieś gminna, pierwotnie osada hutnicza założona w 1530 r. Pałac z 2. poł. XVIII w., obok park z kaplicą z 1796 r. i pomnikowymi drzewami, dalej dawna oficyna pałacowa z 1. poł. XIX w. i kapliczka z początku XIX w. Kościół św. Antoniego Padewskiego z 1817 r. Na cmentarzu mogiła nieznanego żołnierza polskiego, poległego w 1939 r. i kapliczka z 1800 r. Przy pl. Wolności 1 dawny drewniany przytułek z 1826 r. Przy ul. Nowowiejskiej 13 drewniana stodoła z 2. poł. XIX w.
• Tworóg Mały - Wieś w gminie Sośnicowice, wzmiankowana w 1592 r. Drewniana kapliczka z około 1860 r. Cztery domy
• Ujazd - Prawa miejskie w 1260 r. Kościół św. Andrzeja Apostoła z 1613 r., przebudowany w XVIII w. i w 2. poł. XIX w. Obok dwie figury kamienne z XVIII w. Ruiny zamku z 1580 r. Budynek dawnej szkoły z 1. poł. XIX w. Kilka domów z końca XVIII w. i 1. poł. XIX w. Pomnik ku czci więźniów oświęcimskich, którzy zginęli tu w czasie ewakuacji obozu w styczniu 1945 r. Przy ulicy prowadzącej w stronę Pyskowic kapliczka z XVIII w. Przy szosie pyskowickiej kościół pątniczy p. w. Nawiedzenia NMP z lat 1858-1862., obok obudowane źródło. Na północny-wschód od Ujazdu, w odległości 1 km grodzisko z XIII w.
• Widów - Wieś w gminie Rudziniec, wzmiankowana w 1305 r. Kapliczka z 1858 r. Na południowy-zachód od wsi, na wzniesieniu grodzisko z XIV w.
• Wielowieś - Siedziba gminy, wieś wzmiankowana w 1305 r. Dwór z XVIII w., przebudowany, obok park z 1891 r. i kapliczka ewangelicka z 1924 r. Kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej z 1935 r., na zrębach murów gotyckich z XV w., z wieżą z 1860 r. Przy kościele kapliczka przydrożna z końca XVIII w. ze średniowieczną kamienną płasko-rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego. W pobliżu stacji benzynowej budynek dawnej synagogi z 2. poł. XIX w. Na południowy-wschód od kościoła, między polami cmentarz żydowski.
• Wieszowa - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana około 1300 r. Kościół Św. Trójcy z 1896 r. W zachodniej części wsi pałac z połowy XVII w., przebudowany. Obok spichlerz dworski z końca XVIII w. i kuźnia dworska z około 1890 r.
• Wilcza - Wieś w gminie Pilchowice, założona w 1486 r. Przy skrzyżowaniu szos kapliczka z końca XIX w. Pałac z 2. poł. XIX w. otoczony parkiem. Drewniany kościół św. Mikołaja z 1755 r., wewnątrz tablica poświęcona ofiarom I wojny światowej. Na cmentarzu mogiły żołnierzy polskich z 1939 r. oraz więźniów obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, zamordowanych w styczniu 1945 r. podczas ewakuacji obozu. We wschodniej części wsi dwa dęby - pomniki przyrody.
• Wilkowice - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1253 r. Pałac z 1. poł. XVIII w., obok park ze starodrzewiem. Obora z poł. XIX w. Na zachód od wsi w Kolonii Wilkowickiej chałupa murowana z połowy XIX w.
• Wiśnicze - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1280 r. Kościół z 1585 r. W murze cmentarnym z 1854 r. kapliczka z 1. poł. XIX w. Obok spichlerz plebański z 1. poł. XIX w. Dwór z 1891 r., z parkiem angielskim. Naprzeciw stawu drewniana chałupa z częścią gospodarczą pod jednym dachem z 1865 r. Na południe od wsi kaplica p.w. Matki Boskiej Bolesnej z lat 1762-1768, zwana Kaplicą w Goju, przy kaplicy trzy płaskie głazy o obw. około 400 cm - być może średniowieczne kamienie kultowe.
• Zacharzowice - Wieś w gminie Wielowieś, wzmiankowana w 1359 r. Drewniany kościół św. Wawrzyńca z 1580 r. Obok kościoła kapliczka z 1. poł. XIX w. Na cmentarzu grób powstańca śląskiego Antoniego Urbańczyka z 1921 r. Nie opodal dawny dwór z końca XIX w.
• Zawada - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1294 r. Kościół św. Marka Ewangelisty z 1851 r. Na północ od wsi ruiny neogotyckiej wieży wodnej z 1882 r.
• Zbrosławice - Siedziba gminy, wieś wzmiankowana w 1235 r. Kościół Wniebowzięcia NMP, z prezbiterium z 1. poł. XV w. i nawą z lat 1610-1620, w ołtarzu głównym figura Matki Boskiej Zbrosławickiej z 1575 r. Obok kościoła dzwonnica z 1564 r. Mur cmentarny z 1. poł. XVII w. Na cmentarzu kaplica grobowa z 1827 r. Pałac z 1756 r., przebudowany na budynek mieszkalny. W pobliżu dawny młyn wodny z początku XX w. Ośrodek Jeździecki, założony w 1967 r., wśród zabudowań dawny spichlerz z 1. poł. XIX w. Na terenie przysiółka Nierada kapliczka z 2. poł. XIX w.
• Ziemięcice - Wieś w gminie Zbrosławice, wzmiankowana w 1286 r. Dwór z końca XIX w., spichlerz z 1780 r. i obora z 2. poł. XIX w. Kościół p.w. św. Jadwigi z 1927 r. Ruiny kościoła św. Jadwigi, z prezbiterium z XVI w. oraz nawą i wieżą z lat 1688-1697, opuszczonego od 1930 r. Dawny młyn z około 1880 r. Przy szosie do Kamieńca osada Goj z leśniczówką z około 1900 r. Przy polnej drodze do przysiółka Jelina skupisko głazów narzutowych, z których największy ma obwód 590 cm.
• Żernica - Wieś w gminie Pilchowice, wzmiankowana w 1246 r. Drewniany kościół św. Michała z 1661 r., na majdanie grodziska z XII w. Obok kościoła trzy lipy - pomniki przyrody. Na cmentarzu kaplica z 1920 r., dawniej pomnik ku czci ofiar I wojny światowej.

2. Wykaz obiektów muzealnych

• Chudów. Zamek - wystawa muzealna. Ruiny nizinnego późnorenesansowego zamku obronnego, zbudowanego prawdopodobnie po 1537 r., w ruinie po pożarze w 1875 r., częściowo rekonstruowany. Zwiedzanie w soboty i niedziele w godz. 11:00-18:00 w okresie maj - październik.
• Gliwice - Stare Miasto. Muzeum Miejskie - Oddział Zamek Piastowski. Gotycki Zameczek Piastowski z wieżą wzniesioną po 1322 r., budynkiem z XV w. i przewiązką z lat 1558-1561. Wystawy archeologii i historii ziemi gliwickiej, wystawy czasowe. Zwiedzanie we wtorki, środy i piątki w godz. 9:00-14:30, w czwartki w godz. 11:00-18:00, w soboty, niedziele i święta w godz. 10:00-15:00.
• Gliwice - Śródmieście, część północna. Muzeum Miejskie - willa Caro. Neorenesansowa willaprzemysłowca Oscara Caro (1852-1931) z 1884 r., nadbudowana w 1924 r. Wystawy "Wnętrza mieszkalne górnośląskich przemysłowców na przełomie XIX i XX w." i etnograficzna ziemi gliwickiej. Zwiedzanie we wtorki, środy i piątki w godz. 9:00-14:30, w czwartki w godz. 11:00-18:00, w soboty, niedziele i święta w godz. 10:00-15:00.
• Gliwice - Śródmieście, część wschodnia. Muzeum Odlewnictwa Artystycznego (Oddział Muzeum Miejskiego). Późnoklasycystyczne budynkidawnej Huty "Gliwice" z 1. połowy XIX w. Wystawy historia odlewnictwa artystycznego Huty "Gliwice" i Gliwickich Zakładów Urządzeń Technicznych oraz wyrobów artystycznych tych zakładów. Zwiedzanie w okresie wrzesień-czerwiec od poniedziałku do piątku w godz. 9:00-14:30, w soboty i niedziele w godz. 10:00-15:00, a w okresie lipiec-sierpień w soboty i niedziele w godz. 10:00-16:00.
• Gliwice - Szobiszowice. Radiostacja Gliwice (Oddział Muzeum Miejskiego). Przy ul. Tarnogórskiej, zabudowania dawnej radiostacji gliwickiej z 1935 r., miejsce prowokacji hitlerowskiej w przeddzień wybuchu II wojny światowej. Wystawa historyczna i oryginalne wyposażenie radiostacji. Obok maszt radiostacji z drewna modrzewiowego o wysokości 90 m. Udostępnianie tel. (032) 300-04-04.
• Gliwice - Śródmieście, część wschodnia. Muzeum Geologii Złóż (Politechnika Śląska). Muzeum Geologii Złóż im. doc. Czesława Podborskiego. Wystawy o złożach kopalin użytecznych Polski, skamieniałościach minionych epok geologicznych i roślinach węglotwórczych karbonu, złożach rud metali w świecie i systematyce skał i minerałów, ekspozycja z okazami minerałów. Zwiedzanie od poniedziałku do piątku w godz. 9:00-14:00. Wstęp wolny. Gliwice - Śródmieście, część północna. Palmiarnia Miejska. Palmiarnia założona w 1880 r., rozbudowana w latach 1981-2000, trzecia co do wielkości w kraju. W czterech pawilonach rośnie 6000 egzotycznych roślin, m.in. zabytkowe palmy, bananowce, drzewa cytrusowe, wiele odmian kaktusów, w tym Królowa Jednej Nocy i storczyki tropikalne. Zwiedzanie od wtorku do piątku w godz. 9:00-18:00, w soboty i niedziele w godz. 10:00-18:00. Knurów. Klub NOT KWK "Knurów" - Izba Tradycji Górniczej. Wystawa historii górnictwa węgla kamiennego w Knurowie i wyposażenie gabinetu dyrektora kopalni. Zwiedzanie we wtorki i czwartki w godz. 10:00-18:00 oraz w środy w godz. 10:00-14:00.
• Góra Św. Anny. Muzeum Czynu Powstańczego. Muzeum mieści się w dawnej gospodzie "Dom Polski" Związku Polaków w Niemczech, działającym tu w latach 1936-1939. Wystawy historii powstań śląskich i plebiscytu, historii Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech i obrony Śląska we wrześniu 1939 r. Zwiedzanie od wtorku do niedzieli w godz. 10:00-15:00.
• Pyskowice. Muzeum Miejskie - Ratusz. Klasycystyczno-neogotycki ratusz z 1822 r. Wewnątrz od 2004 r. Muzeum Miejskie z wystawą historii miasta. Zwiedzanie od wtorku do piątku w godz. 16:00-18:00 i w niedziele w godz. 14:00-18:00.
• Pyskowice. Skansen Kolejowy. Kompleks obiektów byłej wagonowni PKP Pyskowice. W organizacji wystawa taboru kolei normalnotorowych. Kontakt tel. (032) 255-81-59.
• Rudy. Ośrodek Edukacyjny Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego im. Juliusza Rogera - Ekspozycja przyrodniczo-historyczna. Dawny szpital z około 1860 r. Przed nim kamień z tablicą upamiętniającą dr J. Rogera oraz pomnik ku czci poległych w czasie I wojny światowej, odbudowany w 1991 r. Ekspozycja przyrodniczo-historyczna dotycząca terenu Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich". Udostępnianie tel. (032) 410-30-52.
• Rudy. Skansen Kolei Wąskotorowej. Zabudowania stacyjne i linia kolei wąskotorowej z 1901 r., uznane za zabytek techniki. Wystawa taboru kolei wąskotorowych. Udostępnianie tel. (032) 410-47-83.
• Toszek. Miejsko Gminny Ośrodek Kultury - Zamek. Wzgórze zamkowe zamieszkałe (z przerwami) od IV w. Ruiny zamku z XV w., przebudowanego w latach 1650-1666 w stylu barokowym przez Kaspra Colonnę, w ruinie od pożaru w 1811 r., częściowo odbudowane, m.in. budynek bramny, dawne stajnie i wieża, obecnie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. Udostępnianie tel. (032) 233-44-93.

Wykaz tras turystycznych OTZG

(warunek zamienny zamiast udziału w imprezach Oddziału PTTK Ziemi Gliwickiej, patrz pkt. 10 Regulaminu)

A. Dla turystów pieszych i narciarzy

1. Szlak Powstańców Śląskich (niebieski)

   • odcinek Repty Stare – Wilkowice – Zbrosławice – Kamieniec – Kar-chowice – Jaśkowice – Srocza Góra – Pniów – Pisarzowice – Toszek – Grabina – Płużniczka – Dąbrówka;
   • odcinek Kotlarnia – Łącza – Sierakowice – Rachowice – Kozłów – Brzezinka – Stare Gliwice – Gliwice.

2. Szlak Husarii Polskiej (czerwony) Repty Stare – Górniki – Wieszowa – Grzybowice – Mikulczyce – Szał-sza – Żerniki – Zatorze – Gliwice – Wójtowa Wieś – Kolonia Żernicka – Żernica – Nieborowice – Młyn nad Bierawką – Pilchowice – Wielopole – Stanica-Górniki – Biały Dwór – Rudy.

B. Dla turystów kolarzy

1. Szlak Powstańców Śląskich (niebieski) na odcinku Repty Stare – Dąbrówka oraz trasa rowerowa nr 15 (zielona), odcinek Kotlarnia – kapliczka św. Magdaleny – Sierakowice – Rachowice – Łany Wielkie – Ostropa – Gliwice.

2. Szlak Husarii Polskiej (czerwony) na odcinku Repty Stare – Gliwice jak dla turystów pieszych, dalej trasa rowerowa nr 6 (czerwona) Gliwice – Sikornik – Kolonia Żernicka – Żernica – Nieborowice – Młyn nad Bierawką – Pilchowice – Wielopole – Stanica – Rudy.

C. Dla turystów motorowych

1. Repty Stare – Zbrosławice – Kamieniec – Karchowice – Zawada – Pyskowice – Pniów – Toszek – Błotnica Strzelecka – Góra Św. Anny – Leśnica – Kotlarnia – Sierakowice – Rachowice – Sośnicowice – Smol-nica – Ostropa – Gliwice.

2. Tarnowskie Góry – Repty Stare – Górniki – Grzybowice – Czekanów – Szałsza – Żerniki – Szobiszowice – Gliwice – Trynek – Żernica – Nieborowice – Pilchowice – Stanica – Rudy – Bargłówka – Trachy – Sośnicowice – Łany Wielkie – Kozłów – Brzezinka – Stare Gliwice – Gliwice.